سایت مدیریت مرجع علوم بازرگانی و بازاریابی
شاخص های استنادی مجلات در پایگاه های معتبر آی اس آی و اسکوپوس
علم سنجی و شاخص های مربوط به آن به عنوان دانشی که در ارتباط با تجزیه و تحلیل کمی و کیفی اطلاعات علمی و عوامل موثر بر آن است، به اندازه‌گیری شاخص‌هایی می‌پردازد که توجه به آنها برای سیاستگذاری علمی و پژوهشی در ابعاد فردی، سازمانی، ملی و بین المللی ضروری است. تعداد مقالات علمی منتشر شده در مجلات معتبر، تعداد نیروی انسانی متخصص و مجلات معتبر هر کشور از جمله شاخص‌های کمی تولید علم به شمار می‌روند و برای محاسبه شاخص‌های کیفی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. مهمترین شاخص‌های کیفی علم سنجی که برمبنای استناد و تحلیل استنادی شکل گرفته‌اند عبارتند از: ضریب تاثیر، ضریب تاثیر رشته، ارزش متیو، شاخص فوریت، نیم عمر ارجاعات به مجله، تعداد استنادات، شاخص h، شاخص g و شاخص y. رتبه‌بندی کشورها براساس شاخص‌هایی نظیر تعداد مقالات و حتی تعداد نیروی متخصص یا مجلات معتبر اگرچه نقشی غیرقابل انکار در تعیین جایگاه علمی هرکشور در مقایسه با دیگر کشورها دارد، اما به تنهایی تضمین کننده میزان کیفیت و اثربخشی علم و پژوهش نیست و اندازه‌گیری شاخص‌های کیفی از جمله شاخص‌های مرتبط با تحلیلهای استنادی و تلاش برای ارتقای آنها نیز نباید از نظر دور بماند.
اندازه‌گیری و انتشار شاخص‌های علم سنجی برای ارزیابی وضعیت تولید علم و رتبه‌بندی افراد، مجلات و مراکز پژوهشی، تشویق پژوهشگران به انتشار یافته‌های پژوهشی خود در مجلات داخل کشور و ایجاد انگیزه و تلاش برای بهبود کیفیت، اعتبار و رتبه مجلات دانشگاه‌ها بسیار ضروری است. ایجاد زیرساخت‌های فنی و دانشی در جمع‌آوری دقیق و معتبر علمی کشور، استخراج شاخص‌های مناسب علم سنجی و اندازه‌گیری آنها، اتخاذ برنامه‌های اجرای مناسب در خصوص همکاری و مشارکت نهادهای متولی تولید علم در کشور جهت ارایه منظم اطلاعات مورد نیاز به پایگاههای اطلاعاتی از قبیل ایرانداک و سمات ملی، تقویت نهادهای علم سنجی و ایجاد هم افزایی بین‌نهادهای متولی اندازه‌گیری شاخص‌های علم سنجی کشور با محوریت یک نهاد به عنوان مثال پایگاه استنادی ISC برای یکپارچه‌سازی اطلاعات اطلاعات و تحلیل انتشار آنها، برای ساماندهی وضعیت علم سنجی کشور ضروری است.
شاخص‌های کیفی و کمی مختلفی برای اندازه‌گیری تولید علم و سنجش آن مورد استفاده قرار میگیرد. از جمله این شاخص‌ها، تعداد مقالات، تعداد مجلات و نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های علمی مختلف است که می‌توان آنها را در دسته شاخص‌های کمی قرار داد. تعیین درصد رشد هرکدام از این شاخص‌ها و بررسی و مقایسه دوره‌ای آنها می‌تواند بستر نوعی تحلیل کیفی را فراهم سازد. در کنار این شاخص‌ها و تحلیلهای کیفی و کمی آن، شاخص استناد، یکی از عناصر و مولفه‌های میزان کیفیت و تاثیر متون علمی محسوب شده و نقش بارزی در تولید و نشر اطلاعات دارد. شاخص‌های استنادی به دلیل توجه به کیفیت تولیدات علمی و کارآمدی بالای آن در تحلیلهای استنادی، از رایج‌ترین و معتبرترین شاخص‌های علم سنجی هستند. اصلی‌ترین پارامتر مورد استفاده در تحلیلهای استنادی، تعداد مقالات منتشر شده در نشریات معتبر است همانگونه که ذکر شد خود این شاخص به عنوان یکی از شاخص‌های ارزیابی کمیت تولید علم مورد توجه قرار میگیرد. میزان تولیدات علمی نمایه شده در پایگاههای اطلاعاتی استنادی معتبر نه تنها در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها که در تعیین جایگاه افراد و مجلات در سطح ملی و بین‌المللی، یکی از پذیرفته‌ترین شاخص‌های سنجش تولیدات علمی یک کشور است و هرچه کیفیت پژوهش انجام شده بالاتر باشد باعث پذیرش در نشریه معتبرتر و در نتیجه افزایش روئیت‌پذیری و افزایش استفاده از آن مقالات خواهد شد.
برخی نمایه ها یا شاخص های استنادی مهمتر در ارزیابی ارزش مجلات
JIF ♦ (محاسبه توسط ISI)
JCR ♦ (محاسبه توسط ISI)
JRK ♦ (محاسبه توسط ISI)
SNIP ♦ (محاسبه توسط Scopus)
SJR ♦ (محاسبه توسط Scopus)
IPP ♦ (محاسبه توسط Scopus)
1- ضریب تأثیر مجلات؛ جی آی اف (JIF: Journal Impact Factor):
مقیاسی است که تعداد متوسط ارجاعات، به مقالات اخیرِ منتشر شده در یک ژورنال را نشان می دهد. این مقیاس که توسط یوجین گارفیلد (Eugene Garfield) بنیان گذار مؤسسه آی اس آی طراحی شده است، به صورت سالانه برای مجلات نمایه شده در Journal Citation Reports محاسبه می شود و برای مقایسه ی مجلات در یک فیلد خاص استفاده می شود. این ضریب علمی فقط درمورد نشريات نمايه‌شده در بانک اطلاعاتی Web of Science مربوط به مؤسسهٔ اطلاعات علمی (ISI: Institute for Scientific Information) محاسبه و منتشر می‌شود. به‌اين ترتيب فقط مجلات ISI دارای ضریب تأثیر (Impact Factor) واقعی هستند. پایگاه یا مؤسسه ISI بخشی از شرکت تامسون رویترز (Thomson Reuters) است. ضریب تأثیر يك مجله در يك سال مشخص، از تقسيم تعداد مقالات ارجاع‌کننده (استنادات) به مقالات منتشرشده آن مجله در دو سال قبل از آن، بركل مقالات منتشر شده در آن مجله در همان دوره زماني دوساله به دست مي‌آيد. این ضریب، نه برای مقاله یا نویسنده، بلکه برای مجله محاسبه می‌شود.
2- گزارش استنادی مجلات علمی؛ جی سی آر (JCR: Journal Citation Reports):
مؤسسه اطلاعات علمی آی‌اِس‌آی (ISI: Institute for Scientific Information) همچنین سالانه گزارشی را تحت عنوان گزارش استنادی مجلات علمی را که با سرواژه جِی‌سی‌آر (Journal Citation Reports) معروف است ارائه میکند که در آن مجلات نمایه‌شده در بانک اطلاعاتی خود را بر اساس شاخصی با عنوان ضریب تاثیرگذاری رتبه‌بندی میکند. در حال حاضر ضریب تاثیرگذاری یکی از شاخص‌های اصلی برای اعتبار علمی مجلات علمی محسوب می‌شود.
3- شاخص رتبه بندی مجلات؛ جی آر کا (JRK: Journal Rank):
در پایان هر سال، مجله های مربوط به یک موضوع خاص بر طبق میانگین فاکتور تاثیر مجله (JIF) ردیف بندی می شوند. به این طریقمجله با بیشترین JIF در صدر جدول و با شماره یک مشخص می شود و مجله با کمترین JIF در انتهای جدول شماره گذاری شده قرار می گیرد. چنانچه شماره ردیف یک مجله در یک موضوع خاص (یک گرایش علمی خاص)، در چنین جدولی که به ترتیب JIF مرتب شدهاست، با نماد n نشان داده می شود و نماد N هم گویای تعداد مجله ها در آن موضوع خاص باشد، درجه بندی مجله (Rank Journal) علامت اختصاری “JRK” در آن گرایش علمی خاص به صورت ( (JRK=1-(n-1/N) تعریف و محاسبه می شود. بدیهی است که JRK بین صفر و یک تغییر می کند. وقتی JRK برای مجله ای در موضوعی خاص، یک می باشد. بدان معنی است که آن گرایش خاص علمی هیچ مجله ای وجود ندارد که درجه ی آن بر مبنای JIF، بالاتر از مجله مورد نظر باشد. وقتی JRK برای یک مجله موضوعی ۶۵ %می باشد، بدان معنیاست که در آن گرایش خاص، ۳۵ درصد مجله ها بر مبنای JIF، بالاتر از مجله موردنظر هستند.
4- شاخص تأثیر به هنجار بر اساس منبع؛ اسنیپ (SNIP: Source Normalized Impact per Paper):
شاخص «ضریب تاثیر به هنجار شده بر اساس منبع» یا به اختصار سنیپ (SNIP)، بر مبنای داده‌های برگرفته از پایگاه اسکوپوس محاسبه می‌شود. اسکوپوس که اکنون به بزرگترین پایگاه اطلاعات کتابشناختی و ارزیابی پژوهشی تبدیل شده است، از سال 2004 با همکاری تیم تحقیقاتی گسترده‌ای از چندین دانشگاه جهان آغاز به کار کرد و در پاسخ به کاستی‌های ضریب تاثیر مجلات (به شیوه‌ای که توسط آی اس آی محاسبه می‌شود) این شاخص را عرضه کرد. بدین ترتیب که، ضریب تاثیر خام سنیپ همان ضریب تاثیر متعارف آی‌اس‌آی است، با این تفاوت که به جای بازه‌ی زمانی دو ساله که همواره مورد انتقاد بوده است، از بازه‌ی زمانی سه ساله استفاده می‌شود. از طرف دیگر در علوم مختلف موارد مختلفی مثل تعداد رفرنس ها، تعداد سایتیشنها (استنادها) و … متفاوت میباشد. مثلاً در علوم زیستی معمولا ضریب نفوذ مجلات بالا می باشد ولی در علوم انسانی و هنر تعداد سایتیشن ها و ضریب نفوذ پایین تر می باشد. در مقایسه ی مجلات ضریب اسنیپ می تواند تفاوت سایتیشنها در میان علوم مختلف را نرمال کند.
5- شاخص کشور و مجله سیمگو (اس جی آر) (SJR: SCImago Journal Rank):
همه ساله گروه تحقیقاتی بین المللی Scimago مربوط به پایگاه اسکوپوس با بررسی وضعیت علمی کشورها و نشریات موجود در آنها به رتبه بندی کشورها و سطح علمی آنها اقدام می کند. شاخصی که Scopus از آن بهره می برد، شاخص SCImago Journal & Country Rank (SJR) است. این شاخص همانند فاکتور تاثیر است اما اهمیت یا پرستیژ یک ژورنال را نیز لحاظ میکند. پرستیژ با استفاده از الگوریتم PageRank موتور جستجوی گوگل برآورد می‌شود و دربرگیرنده ارزش علمی ژورنال ارجاع دهنده است. برای برآورد این شاخص، از آنالیز 3 ساله داده‌های ارجاع پایگاه داده Scopus از سال 1996 استفاده می‌شود. نتایج این شاخص هر ساله در نوامبر آپدیت می‌شوند. برای تشخیص اس جی آر می توان از سایت www.scimagojr.com استفاده نمود.
6- شاخص تاثیر به ازای هر مدرک یا ضرین تاثیر خام مجله (آی پی پی) (IPP: Impact per Publication):
این شاخص تاحدودی مشابه Factor Impact در پایگاه JCR است، برای یک سال معین براساس تقسیم استنادات مقالات سه سال قبل بر تعداد مقالات این سه سال محاسبه می شود و در مجلات هم حوزه خود مورد مقایسه و ارزیابی قرار می گیرد. شاخص IPP به نسبت SNIP احتمال دستکاری را کاهش میدهد و تاثیر مجله را به صورت عادلانه تر اندازه گیری میکند. اما برای فیلد موضوعی نرمال نیست و احتمال را بررسی میکند.
منبع
(مرجع علوم بازرگانی و بازاریابی)
خیلی عالی بود.لایک داره
بسیار عالی حرف نداره واقعا لذت میبرم